Алгебранинг асосчиси ва отаси

Абу Абдулла Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмий (783-850) Аббосийлар халифалиги даврида Боғдодда машҳур Дорул-Хикманинг донғи кетган вакилларидан бўлган. Унинг илмий мероси шарофати туфайли у қарийб бир асрнинг 787 йилдан то 850 йилларгача машҳур математеки ҳисобланган. Унинг исми Хваризем деган жойда туғилганига ишора бўлиб, у жой ҳозирги Ўзбекистоннинг Орол денгизиниг жануброғида жойлашган.

Ал-Хоразмий асарлари

Ал-Хоразмийнинг 20 дан ортиқ илмий ишлари бизга маълум. Унинг энг машҳур асари “Алжабр ва Алмуқобала”да у квадрат ва бир чизиқли тенгламанинг олти турини, ҳамда “алгоритм” тушунчасини кенг тавсифлаб берган. Бундан келиб чиқиб ўнлик системанинг топиш келтирилган. Натижада “алгоритм” атамаси аль-Хоразмий номидан келиб чиқган. Хоразмийнинг кейинги машҳур мероси бу – “Ҳинд ҳисоблаш тизими китоби”. Мазкур асарда олим бўлиш, қўшиш ва айришнинг саноқсиз қоидасини, ҳамда ғаройиб сонларнинг комбинацияси, рақамли системаларни шарҳлаган. Асарда у ҳинд саноқ системаси комбинациясидан араб саноқ системасини ҳосил қилди. Араб саноқ системасига ҳинд системасидан номинал нолни қўшди ва ислом маданиятига рақам ёзиш тизимини тадбиқ этди. Унинг математика бўйича яратган асарлари лотин тилига таржима қилиниб Испания орқали Ғарбга етиб борган ва 300 йилдан сўнг Ғарбликларни хайратлантирган.

Дунёга машҳурлик

Георг Сартон (1884-1956) Ал-Хоразмий ҳақида қуйидаги фикрларни билдирган: «…у фақатгина ўз вақтининг буюк математиги эмас, балки бутун инсоният тарихидаги буюк математикдир». БиБиСи телеканали бошловчиси эса Ал-Хоразмийга бағишланган ҳужжатли филм якунида: “Бугун биз қаерда ва қачон бўлишимиздан қатъий назар, кофе ёки чой устида хоҳлаган кишимиз билан интернетда эркин мулоқот қилганимизда, ёки веб саҳифаларни кузатаётганда, ёки чегараланмалан ҳажмдаги ахборотларни сақламоқчи бўлганимизда, барча янги хай-тек технологияларининг ривожида ўчмас из қолдирган Марказий Осиёнинг деярли таниш бўлмаган чеккасидан бўлган Ал-Хоразмий исмли киши турганлигини эсдан чиқармаслигимиз керак ва хаёлан унга миннатдор бўлишимиз шарт” дея хулоса қилди.